انسان شناسي سايکولوژيست ها (10): مازلو

انسان شناسي سايکولوژيست ها (10): مازلو

آبراهام مازلو

مازلو هدف نهايي و ضروري زندگي را خودشکوفايي (تحقق خود يا به فعليت رسيدن خود) مي­­‌دانست و معتقد بود به شرط فراهم بودن شرايط مناسب، انسان مي‌­تواند به سطح بالاي کارکرد برسد (شولتز، ص 355).

مازلو تصور مي­‌کرد شرارت بخش ذاتي ماهيت انسان نيست، بلکه حاصل محيط نامناسب است. او اعتقاد داشت برخي افراد به قدري شرور هستند که نمي‌­توان آنها را اصلاح کرد و در نهايت چيزي جز تيرباران براي آنها کارساز نيست.

مازلو سلسله مراتبي از پنج نياز ذاتي را معرفي کرد که رفتار انسان را برانگيخته و هدايت مي­‌کنند و عبارتند از نيازهاي فيزيولوژيکي، ايمني، تعلق‌­پذيري و عشق، احترام و خودشکوفايي. مازلو اين نيازها را غريزي مي‌­دانست و براي آنها عوامل تعيين کننده ارثي محسوس قائل بود. با اين حال معتقد بود، اين نيازها توسط يادگيري، انتظارات فرهنگي، ترس و مخالفت به تعويق مي­‌افتند.

در هرم سلسله مراتب نيازهاي مازلو، نياز به خودشکوفايي در رأس هرم قرار دارد. وي نياز به خودشکوفايي را ذاتي و بي­‌نياز از آموختن مي­‌دانست و علت اينکه کمتر از يک درصد مردم در اين حالت هستند را ضعيف بودن اين نياز مي­‌دانست. به عقيده وي هر چه نياز موجود در سلسله مراتب بالاتر باشد، ضعيف‌­تر است و توانمندي کمتري دارد و به همين دليل به سهولت دچار اختلال يا بازداري مي­‌شود. از ديدگاه مازلو در صورت ايجاد مشکل در ء نيازهاي فيزيولوژيکي و ايمني، نياز خودشکوفايي از اهميت کمتري برخوردار مي­‌شود.

مازلو يک دليل ناکامي در خودشکوفا شدن را عقده يونس يعني ترس و ترديد نسبت به توانائي­‌ها مي­‌دانست. فرد مي­‌ترسد اقدام به حداکثر رساندن توانش به شرايطي منجر شود که قادر به سازگاري با آن نباشد. خودشکوفايي مستم جرأت است.

وي ويژگي افراد خودشکوفا را چنين معرفي مي­کند: درک واضح واقعيت، پذيرش خود، ديگران و طبيعت، خودانگيختگي و سادگي و طبيعي بودن، احساس تعهد نسبت به يک آرمان، استقلال و نياز به خلوت، تازگي فهم و درک، تجربه­هاي عرفياني يا اوج، علاقه اجتماعي، روابط ميان فردي عميق، تحمل و پذيرش ديگران، خلاقيت و نوآوري، مقاومت در برابر فرهنگ­‌آموزي و فشارهاي اجتماعي، ساختار منش دموکراتيک و بدون­ تعصب (شولتز، ص 350).

افرادي که به کردن نياز خودشکوفايي مشغولند، به تحقق بخشيدن توان خود و به شناختن و فهميدن محيط خود علاقه­‌مند هستند. آنها در حالت فرانگيزش (فراتر از انگيزش­‌هاي کمبود مثل گرسنگي و .)، به دنبال کاهش تنش، کردن يک کمبود يا تلاش براي هدفي خاص نيستند. بلکه هدف آنها غني ساختن وتوسعه دادن زندگي و افزايش تنش از طريق انواع تجربه‌هاي چالش­‌انگيز است. از آنجا که تمام نيازهاي کمبود افراد خودشکوفا برآورده شده­‌اند، آنها در سطحي فراتر از تلاش براي شيء هدف خاص جهت کردن يک نياز کمبود عمل مي­‌کنند. آنها در حالتي از «هستي» قرار دارند. آنها به صورت خودانگيخته، طبيعي و مسرت­‌آميز انسانيت کامل خود را بيان مي­‌کنند. مازلو فهرستي از فرانيازها (ارزش­هاي هستي) را معرفي کرد که حالت­‌هاي رشدي (شايد هدف‌­ها) هستند که افراد خودشکوفا در جهت آنها تحول مي­يابند. فرانيازهاي حالت­‌هاي هستي مثل خوبي، يگانگي و کمال هستند و اشياء هدف خاص نيستند.

ناکامي در کردن فرانيازها زيان­بخش است و نوعي فراآسيب ايجاد مي­‌کند که رشد و نمو انسان را کمک کرده يا مانع آن مي‌­شود و تحقق بخشيدن استعدادها را متوقف مي‌­کند. اين افراد ممکن است احساس درماندگي و افسردگي کنند اما نتوانند به منبع اين احساس­‌ها اشاره کنند. اين فرانيازها عبارتند از: حقيقت، خوبي، زيبايي، وحدت و تماميت، دوگانگي-تعالي، زنده بودن و پيش رفتن، يگانگي، کمال، اام، تکميل و قاطعيت، عدالت، نظم، سادگي، پرمايگي و کليت و جامعيت، سهولت، شنگولي، خودبسندگي، معناداري (شولتز، ص 348).